اهمیت و جایگاه «تحقیق» و «پژوهش» در تولید آثار فرهنگی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

به گزارش پایگاه خبری شهید یاران،
اهمیت پژوهش و تحقیق در وقایع تاریخی از آنجا مهم می‌شود که هر چه موضوعی بیشتر مورد پژوهش قرار گیرد از تحریف مصون می‌ماند؛ لذا موضوع پژوهش و تحقیقی در وقایع دفاع مقدس در خبرگزاری دفاع مقدس مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

اهمیت پژوهش و تحقیق در عرصه‌های مختلف بر کسی پوشیده نیست. هرجا موضوعی از پژوهش و اعتبار تحقیقاتی برخوردار باشد ماندگارتر و اثرگذار خواهد بود و در طول زمان از گزند آسیب‌ها در امان می‌ماند. سرلشکر محمد باقری رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح بهمن سال ۱۳۹۹ در مراسم اختتامیه آثار پژوهشی دفاع مقدس، جایزه سردار سلیمانی در خصوص اهمیت تحقیق و پژوهش در آثار دفاع مقدس گفته بود: «مهمترین دلیل در چرایی پژوهش مسئله تحریف است.

هر واقعه‌ای که می‌تواند برای آیندگان اثربخش باشد سریع تحریف به سراغش می‌رود و دفاع مقدس از این موضوع مستثنی نیست. تنها پژوهش‌های دقیق می‌تواند این جریان سالم را از آلودگی‌ها مصون بدارد.»

در همین راستای و به منظور بحث درباره چرایی و لزوم بحث پژوهش در آثار دفاع مقدس، خبرگزاری دفاع مقدس با همکاری سازمان اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نشستی را با حضور دو تن از نویسندگان حوزه دفاع مقدس برگزار کرده است. در این نشست «شیرین زارع پور» نویسنده کتب دفاع مقدس و پژوهشگر و نیز «سید احمد معصومی نژاد» نویسنده و مستندساز به بیان نقطه نظرات خود پرداختند. بخش اول روز گذشته منتشر شد و در ادامه بخش دوم صحبت‌های ارائه شده در این نشست را می‌خوانید.

خانم زارع‌پور اشاره کردید به بحث اینکه مشمول مرور زمان می‌شویم و این گذشت زمان ممکن است باعث شود بعضی از پژوهش‌های ما یا ناقص بماند. آقای معصومی‌نژاد هم اشاره کردند که گاهی نبود تخصص باعث می‌شود آنچه نیاز داریم را به دست نیاوریم، می‌تواند به دیگر مشکلات مسیر پژوهش در حوزه دفاع مقدس اشاره کنید؟

زارع‌پور: در تکمیل صحبت‌های آقای معصومی‌نژاد، واقعا یکی از مشکلاتی که خود ما هم با آن‌ها درگیر هستیم، نداشتن تخصص مصاحبه گر‌ها است.

درباره تخصص بیشتر توضیح می‌دهید؟ مصاحبه گر به چه تخصصی نیاز دارد؟
زارع‌پور: یعنی نمی‌دانند چه مسائلی را با چه بیانی مطرح کنند. شاید باید در این زمینه دوره‌هایی را بگذرانند و آموزش‌هایی را ببینند. چون خیلی سؤال‌ها کلیشه‌ای است و اصلاً به درد کار نویسنده نمی‌خورد.

همین باعث می‌شود که نتوان از این مصاحبه یک کار ارزشی به دردبخور استخراج کرد. مثلاً اینکه اول سؤال می‌کنند خودتان را معرفی کنید و بعد می‌گویند آشنایی شما با این شخص به چه صورت بود و بعد می‌رود سراغ سؤالاتی که گاهی بحث را تا حدی منحرف می‌کند.

در شرایطی که از نویسنده توقع می‌رود با توجه به تحقیقی که صورت گرفته کار را تحویل دهد، اما تحقیق قابلیت پرداخت ندارد و گاهی امکان تحقیق دوباره فراهم نمی‌شود. پیش آمده موضوع از حوصله طرف خارج می‌شود و وقتی ما برای تکمیل مطلب تماس می‌گیریم، می‌گویند قبلاً با من صحبت شده و من هرچه می‌دانستم گفته‌ام.
الان دوباره حوصله ندارد از ابتدا بنشیند و ریز قضایا را بگوید. شما می‌بینید با چند صفحه مطلب روبرو هستید که تمام سؤالات شما بی‌پاسخ مانده و نویسنده اصلاً پاسخ سؤالات خودش را نگرفته است.

من خودم به عنوان یک نویسنده دوست دارم مصاحبه‌گر وقتی تحقیق می‌کند از بحث اصلی منحرف نشود.

شاید این به عدم ارتباط مصاحبه‌کننده با نویسنده مربوط باشد. عدم ارتباط و عدم هدف‌گذاری موضوع، باعث می‌شود که مصاحبه‌کننده، چیز دیگری را در ذهن خودش بپروراند و مطرح کند و کسی که می‌نویسد هم با هدف دیگری بنویسد آنچه که مصاحبه‌کننده تهیه کرده با آنچه که نویسنده نیاز داشته کاملاً تفاوت دارد؛ لذا فکر می‌کنم عدم ارتباط پژوهشگر و نویسنده باعث این اتفاق می‌شود.

زارع‌پور: من فکر می‌کنم پژوهشگر اگر خودش کتاب خوانده و مطالعه داشته باشد، حتماً می‌تواند مصاحبه بگیرد. یعنی اینقدر آشنایی پیدا می‌کند که ضمن گفتگو با مورد پژوهش به نکات مهم اشاره می‌کند و از آن به راحتی نمی‌گذرد.

تاثیر ارتباط خوب نویسنده و پژوهشگر در کار پژوهشی
گاهی حتی دیده شده خود نویسنده بهتر می‌تواند به کار پژوهش بپردازد چرا که بهتر به موضوع احاطه دارد.

زارع‌پور: دقیقاً همین طور است. من برای نوشته‌هایی که قرار است بنویسم سعی می‌کنم مصاحبه‌هایش را هم خودم انجام بدهم و اگر هم مصاحبه‌ها را به من می‌دهند دوباره شروع می‌کنم از اول مصاحبه می‌گیرم.

آقای معصومی‌نژاد شما هم اگر مطلب دیگری دارید بفرمایید.

معصومی‌نژاد: عوامل متعددی هست و نکاتی که شما اشاره کردید خیلی نکته‌های مهمی است. یکی از نکات خیلی مهمتر این است که کسی که مصاحبه را انجام می‌دهد باید بداند نیت و هدفش برای چیست؟ آیا فقط صرفاً یک دستمزدی گرفته که بیاید یک ساعت این کار را انجام بدهد و فقط به دستمزد فکر می‌کند و اینکه زمان طی شود؟ گاهی پیش آمده بود که ما منزل خانواده شهید می‌رفتیم، مادر شهید به دلیل کهولت سن شاید چهار پنج ساعت درگیر این مصاحبه می‌شد و ما سعی می‌کردیم ارتباط خوبی با او برقرار کنیم. یکی از عواملی که تأثیرگذار است، ارتباط صمیمی و خوب بین مصاحبه کننده و مصاحبه‌شونده است. یعنی سعی می‌کردیم با یک دسته‌گل وارد خانه بشویم، یک فضای خیلی صمیمی ایجاد کنیم و مصاحبه را انجام بدهیم. حالا تفاوت این مصاحبه را اگر شما ببینید، خودتان متوجه می‌شوید که چقدر مادر مشتاق صحبت بوده است.

برخلاف مصاحبه‌های دیگر که ممکن است مادرم صرفاً بگوید پسرم، بچه خوبی بود. ولی اینجا مادر به صورت مصداقی توضیح می‌دهد که خوب بودن یعنی چه. مصاحبه‌کننده خیلی مهم و مؤثر است و اولین گزینه مهم در این رابطه هم بحث آموزش است. عوامل دیگری نیز وجود دارد، ولی در اولین قدم باید آموزش این کار را دیده باشد. مصاحبه‌شونده باید مدنظر داشته باشد و بداند که اگر این سؤال را نپرسیده است، ممکن است یک پازلی مجهول باشد و سعی کند پازل را پر کند و کاملاً در این خصوص آموزش ببیند. بعضی‌ها خیلی راحت از این موضوعات می‌گذرند، در حالی که این جزئی‌نگری باید حتماً آموزش داده شود.

البته بخشی از این آگاهی با آموزش هم به دست نمی‌آید و خود شخص باید یک آدم جزئی‌نگر باشد تا به مصادیق اهمیت بدهد و جزء به جزء را بپرسد. حتی باید ببیند اگر مادر حال و حوصله ندارد و یا به دلیل کهولت سن و بیماری قادر به ادامه گفتگو نیست نگوید که من خجالت می‌کشم، سعی کند حال و هوا و فضای گفتگو را عوض کند تا بتواند مصداق‌های مورد نیاز خودش را به دست بیاورد.

مطالعه پژوهشگر باعث درج اطلاعات غلط نمی‌شود
گاه در برخی آثار دفاع مقدس میبینیم تحقیق خوب صورت نگرفته و کتاب با وجود فروش خوب و معروفیت، اما اطلاعات غلطی دارد.

معصومی‌نژاد: من حتی می‌گویم پژوهشگر باید یک قدم جلوتر باشد. مثلاً من جایی رفته بودم و برادر شهید گفت که شهید متولد سال ۱۳۴۳ است، من گفتم اشتباه می‌کنید ۴۳ نیست، با برادر دیگرش تلفنی تماس گرفت و متوجه اشتباهش شد. این خیلی تأثیرگذار است، تاریخ علمیات‌ها را اگر جابجا بگویند اشکال بزرگی است. حاج علی فضلی معروف است به اینکه خاطرات را جزء به جزء بلد است و حتی به ساعت و دقیقه بیان می‌کنند. ولی یک جایی ممکن است یک حرفی گفته بشود و یا یک صفر جلوی عدد بیاید که کلاً جریان جدیدی را شروع کند. پژوهشگر باید یک مطالعه و اطلاعاتی در مورد موضوع مورد پژوهش خودش داشته باشد.
این‌ها همه باید در آموزشی که ابتدا اشاره کردم در نظر گرفته شود.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
خبرنگار :شهرزاد اریه بندان