کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه»

کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه (از مکتب بغداد تا مکتب اصفهان)» نوشته حمید عطائی نظری از سوی انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد و در دسترس عموم علاقه‌مندان قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری شهید یاران به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، این کتاب نخستین و مبسوطترین منبعی است که به تبیین استدلال‌های مطرح در آثار کلامی امامیّه، معتزله و اشاعره برای اثبات وجود خداوند می‌پردازد و تاریخ و سیر تحوّلات این براهین را در تاریخ کلام اسلامی بیان می‌کند. نویسندۀ کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» با تحقیق و تتبّع در میراث ارزشمند کلام اسلامی، سرگذشت و تطوّرات و تقریرهای گوناگون شش برهان اصلی خداشناسی در دانش کلام را تشریح نموده است. براهینی که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته عبارت است از: برهان حدوث و قِدَم، برهان حدوث صفات، برهان نظم، برهان امکان صفات (برهان تخصیص)، برهان امکان و وجوب و برهان صدّیقین.

در مقدمۀ این کتاب که به قلم حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدتقی سبحانی، رئیس قطب تعمیق ایمان دینی دفتر تبلیغات اسلامی نگاشته شده، آمده است: «یکی از پروژه‌های مهم در راستای مطالعات تاریخی و موضوعی در کلام امامیه، کتاب تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه است که در دو مجلّد کلان و با حجمی حدود هزار و ۵۰۰ صفحه انتشار یافته است. این اثر به همت والای محقق گرانمایه، جناب آقای دکتر حمید عطائی نظری در طول چند سال تلاش خستگی‌ناپذیر به انجام رسیده و دستاوردی نیکو و ارجمند را به جامعه علوم عقلی تقدیم داشته است. کتاب نامبرده، در واقع، حاصل بخش نخست از کلان‌پروژه «خداشناسی در کلام امامیّه» است که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به ثمر نشسته و حلقه‌های تکمیلی خود را در قالب سایر موضوعات خداشناسی دنبال خواهد کرد. تاکنون اثری با این گستردگی و دقت در باب تاریخ و تحوّلات برهان‌های اثبات وجود خداوند در کلام امامیّه نگاشته نشده است و از این‌رو، می‌توان این کتاب را منبع و مرجعی اصلی برای فهم مباحث و مطالب مربوط به موضوع اثبات وجود خدا در دانش کلام به‌شمار آورد.

به تصویر کشیدن سیر تجربه عقلی متکلمان امامیه در موضوع اثبات وجود خداوند در یک پیوستار بلند تاریخی، انگشت‌نهادن بر زوایای دقیق براهین اثبات وجود خداوند، کشف مفاهیم و مصطلحات کهن و کمیاب و فرورفتن در تفاوت‌ها و تحولات معنایی آنها، از ویژگی‌های این اثر ارجمند است. خواننده در این کتاب با دسته‌بندی براهین اثبات وجود خدا و انواع تقریرهای آنها و نکاتی چون تفکیک برهان حدوث ذات از برهان حدوث صفات، جداسازی تقریرهای مختلف از برهان نظم، بازشناخت برهان امکان صفات از برهان امکان ذات و نیز تقریرهای ابتکاری متکلّمان امامی از برهان صدّیقین آشنا می‌شود و آنچه در نگاشته‌های دیگر به اجمال و عجله می‌بیند، در اینجا به‌ تفصیل و با جزئیات مشاهده می‌کند.

همچنین مؤلّف در این اثر پرحجم، افزون بر فراهم‌آوردن پرونده علمی پر برگ و بار برای هر یک از برهان‌های خداشناسی، اطلاعات گرانباری در خصوص شخصیت‌های کلامی و آثار آنان در اختیار خواننده می‌گذارد و فضای مباحثات علمی در خصوص مبحث اثبات وجود خدا را آفتابی می‌کند. این کتاب هر چند بر تحقیق در متون کلامی امامیه تمرکز یافته است، اما از داد و ستد و تعامل متکلّمان امامی با دیگر گروه‌های فکری همچون معتزله، اشاعره و فلاسفه نیز غافل نمانده است و در حقیقت، سیر تاریخی موضوع براهین اثبات وجود خدا در ادوار گوناگون کلام اسلامی را به تصویر می‌کشد. اهمیت این اثر به‌طور خاص، مربوط به تحقیق در دوران کلام اسلامی در عصر تأسیس است که مباحث متکلّمان این دوره به‌دلیل آنکه فهم مفاهیم و درون‌مایه قواعد و اصطلاحات آنان بسی دشوار و دیریاب است، در دیگر آثار و تحقیقات چندان بازتاب نیافته است».

یادآور می‌شود، چاپ نخست کتاب «تاریخ برهان‌های اثبات وجود خدا در کلام امامیّه» در ۱۵۴۴ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه به بهای هشتصد هزار تومان از سوی انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان راهی بازار نشر شده است.