بیش از یازده سال از بزرگترین شورش در تاریخ مدرن انگلیس می‌گذرد؛ تظاهراتی که جرقه آن بواسطه یک حادثه نژادپرستانه توسط ماموران پلیس لندن آغاز و با نادیده گرفتن انتظارات عمومی به خشونت کشیده شد سرانجام در جریان یک عملیات امنیتی گسترده سرکوب شد.

به گزارش پایگاه خبری شهید یاران، ماجرا از قتل یک شهروند سیاه پوست به نام مارک دوگان شروع که چهارم اوت ۲۰۱۱ توسط پلیس انگلیس به ضرب گلوله کشته شد، در روز حادثه یک واحد پلیس لندن، که به جرایم مرتبط با اسلحه در جوامع سیاه‌پوست می‌پرداخت، دوگان را تحت نظر داشت. پلیس مخفی، دوگان را با مردی که مظنون بود به او سلاح فروخته است، تعقیب کرد. زمانی که خودروی حامل دوگان در نزدیکی ایستگاه قطار تاتنهام توقف می‌کند، مظنون بیرون می‌پرد. یک مامور پلیس دو بار شلیک می‌کند. اولین گلوله از بازوی دوگان بیست و نه ساله عبور می‌کند و به بی‌سیم پلیس دیگر برخورد می‌کند. دومین گلوله اما به قفسه سینه دوگان می‌خورد و او جان می‌دهد.
یک روز بعد اعضای خانواده دوگان جنازه را شناسایی می‌کنند و اخبار مربوط به مرگ از طریق کسانی که او را می‌شناختند، منتشر می‌شود. ششم اوت تظاهرات مسالمت‌آمیزی توسط خانواده و دوستان دوگان در لندن برگزار می‌شود. مشارکت‌کنندگان درخواست داشتند که یک مقام ارشد پلیس درباره علت این حادثه پاسخ دهد.
آن‌ها پنج ساعت مقابل ایستگاه پلیس معطل می‌مانند و در نهایت به این نتیجه می‌رسند که هیچ مقام امنیتی حاضر نیست به نگرانی‌ آنها پاسخ دهد. بدین ترتیب ماهیت اعتراضات از حالت صلح‌آمیز به تنش درمی‌آید. بطری و مواد آتش‌زا به سمت خودروی پلیس پرتاب می‌شود. یکی از آن ها در آتش می‌سوزد؛ یکی دیگر قبل از اینکه شعله‌ور، ‌ به وسط خیابان هل داده می‌شود. هم زمان خبر مجروح شدن یک دختر ۱۶ ساله توسط پلیس در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و این خبر تنش‌ها را تشدید می‌کند.
نا آرامی شرق تا غرب پایتخت انگلیس را فرا می‌گیرد. ۹ اوت، شورش به شهرهای دیگر از جمله بیرمنگام، منچستر و ولورهمپتون سرایت می‌کند. تعداد افسران پلیس در پایتخت از ۳ هزار به ۱۶ هزار نفر افزایش می‌یابد و بیش از ۳ هزار نفر دستگیر و پنج نفر جان خود را از دست می‌دهند.

رسانه‌های انگلیس بعدها نوشتند که جرقه اعتراضات پس از آن زده شد که پلیس پایتخت به اندازه کافی اطلاعات درباره مرگ دوگان به خانواده او و مردم ارائه نداد. سه سال بعد تحقیقات کمیته مستقل شکایات از پلیس تیراندازی این نهاد امنیتی را قانونی دانست اما اعلام کرد که دوگان در هنگام مواجهه با پلیس اسلحه ای در دست نداشته است.

تبدیل اعتراضات مسالمت آمیز به خشونت آمیز
به گزارش بی‌بی‌سی، تظاهرات مسالمت‌آمیز ششم اوت مقابل ایستگاه پلیس تاتنهام آغاز شد، اما «درگیری بین یک نوجوان معترض و یک افسر پلیس» با پرتاب بطری‌ به سمت دو خودروی گشت پلیس که متعاقبا آتش‌زده، منجر به تشدید خشونت شد. افسران ضد شورش و پلیس سوار بر اسب برای متفرق کردن جمعیت دست به کار شده اما با بطری و کوکتل مولوتوف مورد حمله قرار گرفتند.
گاردین در آن زمان گزارش داد که اعتراضات ۱۲ ساعت بعد با یک شورش تمام عیار که شاهد غارت وحشیانه در سراسر شمال لندن بود به اوج خود رسید و با افزایش تدریجی تنش ها، “پلیس فقط تلاش های محدودی برای گفتگو با تظاهرکنندگان انجام داد”.
تا ساعت ۱۱ شب همان روز، یک اتوبوس دو طبقه به آتش کشیده شد و شیشه بسیاری از مغازه های محلی شکسته شدند. طبق گزارش دیلی میل در سال ۲۰۱۱، فقط خسارت وارده به جاده ها و پیاده روهای منطقه تاتنهام ۲۲۷ هزار پوند برآورد شد.
دیوید لمی نماینده مجلس انگلیس صبح روز ۷ آگوست، این وقایع را “ننگ‌آور” توصیف کرد و گفت: «آنچه در پنج‌شنبه شب اتفاق افتاد سؤالات بزرگی را ایجاد کرد و ما به پاسخ نیاز داریم. پاسخ به آن غارت نیست و باید متوقف شود. این حمله به تاتنهام و مردم عادی است.»

گسترش ناآرامی در سراسر انگلیس
تایمز می نویسد: یک روز پس از حوادث تاتنهام، موجی از شورش در سراسر لندن به راه افتاد. از منطقه هکنی در جنوب لندن گرفته تا کرویدون، ایلینگ و بروملی، مغازه‌ها در آتش می‌سوختند و غارت می‌شدند.»
توافق شد که دیوید کامرون، نخست وزیر، که برای تعطیلات تابستانی در ایتالیا به سر می برد، در اسرع وقت به کشور بازگردد. بوریس جانسون، شهردار وقت لندن هم به دلیل عدم بازگشت سریع از تعطیلات مورد انتقاد قرار گرفت.

«متئو تیراتلی» استاد جامعه‌شناسی سیاسی در دانشگاه یوسی‌ال لندن، می‌گوید: « تصاویر آشوب‌گرانی که پلیس را وادار به عقب‌نشینی می‌کردند، به سرعت برای دیگران الهام‌بخش بود». در طول پنج شب بعد، تقریباً ۱۵ هزار نفر در شهرهای سراسر انگلیس به خیابان ها سرازیر شدند. صدها افسر پلیس مجروح و ۲۵۰ میلیون پوند خسارت به مغازه ها و مشاغل در لندن وارد شد.
در غروب ۸ آگوست، شورش ها دو نفر کشته داد؛ تروور الیس ۲۶ ساله، که با ضرب گلوله از پا درآمده بود در خودرویی پیدا شد و ریچارد بووز، ۶۸ ساله، هم بر اثر جراحات ناشی از آتش سوزی جان باخت.
دو روز بعد، در ۱۰ اوت، هارون جهان ۲۱ ساله، شازادعلی ۳۰ ساله و عبدالمسویر ۳۱ ساله، بر اثر برخورد یک خودرو با آنها در بیرمنگام کشته شدند. به گفته شاهدان، آنها از جامعه و مشاغل محلی خود در برابر غارت و تخریب محافظت می کردند.
پدر جهان ساعاتی بعد از یافتن جسد پسرش در اظهاراتی احساساتی مردم را به آرامش دعوت کرد و گفت: «سیاه پوست، سفید، آسیایی – همه ما در یک جامعه زندگی می کنیم… اگر می خواهید فرزندان‌تان را از دست بدهید ادامه دهید. در غیر این صورت، آرام باشید و لطفا به خانه بروید.»
هم زمان یک هزار و ۷۰۰ افسر پلیس اضافی در لندن مستقر و بیش از ۴۰۰ نفر دستگیر شدند. استفان کاوانا، معاون رئیس پلیس لندن در آن زمان به بی‌بی‌سی گفت: «فشار روی پلیس فراتر از باور بود، به گونه‌ای که قبلاً تجربه نکرده بود». این درحالیست که گفته می‌شود شبکه های اجتماعی از جمله توییتر و بلک بری مسنجر نقش کلیدی در دامن زدن به ناآرامی ها داشتند.
دیلی تلگراف در گزارشی نوشت که هرچند اعتراضات به مرگ دوگان باعث شورش در انگلیس شد، اما بسیاری معتقدند که نا آرامی‌ها آتش زیر خاکستر بوده است. این نشریه به نقل از یک کارشناس مسائل انگلیس اوضاع جامعه را به یک جعبه کبریت تشبیه کرد که ماجرای دوگان مانند کبریت آن را آتش زد. وی تصریح کرد که جوانان جامعه احساس نومیدی می‌کنند که دست به اعتراض زدند.

شورش ها چگونه به پایان رسید؟
تا ۱۱ اوت، تعداد کل بازداشت‌ها در لندن به یک هزار و ۹ نفر رسید و از این تعداد، ۴۶۴ نفر متهم شدند. صد خانواده در نتیجه ناآرامی ها بی خانمان شدند، پنج نفر جان باختند و ۲۶ افسر پلیس زخمی شدند. اوضاع در حال رسیدن به نقطه اوج بود که شب چهارم، پلیس لندن ۱۶ هزار افسر پلیس را فراخواند.
بر اساس گزارش «بازخوانی شورش‌ها» که در آن با ۲۷۰ نفر در این رویدادها مصاحبه شده است، حضور بیشتر پلیس در خیابان ها عامل اصلی ترغیب مردم به ماندن در خانه شد. یک مرد بیکار ۲۳ ساله از منطقه نیوهام در شرق لندن گفت: من فکر می کنم ۱۶ هزار پلیس یک عامل بازدارنده برای همه بود. ما به این نتیجه رسیدیم که آنچه را که باید انجام می دادیم انجام دادیم.” برخی دیگر تحت تاثیر اظهارات پدر جهان قرار گرفته و دست از اغتشاشات برداشتند.
پلیس لندن سپتامبر سال ۲۰۱۱ از خانواده دوگان به دلیل عدم اطلاع رسانی مستقیم از مرگ او عذرخواهی کرد. اما مادرش یک سال بعد گفت که هنوز هیچ پاسخی در مورد علت مرگ پسرش دریافت نکرده است.

نتیجه‌گیری
تا به امروز، سوالات زیادی پیرامون حوادثی که منجر به قتل دوگان شد، باقی مانده است. در سال ۲۰۱۵، گزارشی از کمیته مستقل شکایات از پلیس منتشر شد مبنی بر اینکه دوگان احتمالاً در حال دور انداختن یک تفنگ بود که به او شلیک شد. با این حال، طبق گزارش مفصلی که در گاردین در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، یک سازمان تحقیقات حقوق بشری مستقر موسوم به فارنزیک آرشیتکت، گفته است که این نتیجه گیری اشتباه است.
در هر صورت نتیجه اغتشاشات سال ۲۰۱۱ این بود که بیش از ۲ هزار نفر به حبس محکوم شدند که دوره مجازات آن‌ها «چهار و نیم برابر بیشتر از جرایم عادی بود».
در سال ۲۰۱۱، دیوید کامرون نخست وزیر وقت انگلیس موافقت کرد که میزگرد شورشیان و قربانیان را برای بررسی اقدامات بیشتر در راستای انعطاف‌پذیری اجتماعی و اقتصادی بیشتر تشکیل دهد. در نتیجه این میزگرد ۶۳ توصیه مطرح شد که به گفته دیوید لمی شمار معدودی از آن‌ها با گذشت یک دهه اجرا شده است. او در یادداشتی برای نشریه گاردین هشدار داد که جامعه همچنان با خطر چندپارگی مواجه است که می‌تواند با جرقه‌ای دوباره شعله‌ور شود.

این درحالیست که اعتراضات علیه رفتار نژادپرستانه پلیس انگلیس از ماجرای دوگان تا قتل «کریس کابا» شهروند سیاه پوست دیگری که اخیرا توسط پلیس این کشوربه ضرب گلوله کشته شد در کنار نارضایتی های عمومی از اوضاع بغرنج اقتصادی، تورم بی سابقه، بحران انرژی و رکود، نگرانی های جدی و عمیقی را درباره احتمال بروز ناآرامی های گسترده در کشور مطرح کرده است.