اقدامات محیط زیست برای حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش

مدیر دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اهمیت حفاظت از ذخایر ژنتیکی از اواسط قرن بیستم بطور جدی مورد توجه قرار گرفته است و امروزه اجرای اقدامات مدیریتی برای کاهش اثر تهدیدها و بهبود وضعیت ذخایر ژنتیکی، امری ضروری برای هر کشور محسوب می شود.
 
به گزارش پایگاه خبری شهید یاران به نقل از روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست، محمدرضا اشرف‌زاده مدیر دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین‌خصوص بیان داشت: به‌طورکلی، حفظ ذخایر ژنتیکی در حوزه‌های مختلف به‌ویژه حفاظت از تنوع زیستی، سلامت و بهداشت، امنیت اقتصادی و امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد.

وی گفت: حداقل ۴۰ درصد اقتصاد جهان و ۸۰ درصد نیازهای بشر وابسته به ذخایر ژنتیکی و مشتقات زیستی است. در عصر حاضر، افزایش جمعیت جهان، افزایش خطرات محیط زیستی؛ مانند افزایش دمای کره زمین و تشدید خشکسالی‌ها و شیوع بیماری‌های نوپدید و واگیردار و دیگر موارد مشابه، امنیت غذایی، سلامت و بهداشت جامعه را به‌شدت تهدید می‌کنند، ازاین‌رو بدون شک یکی از راه‌های اصلی برون‌رفت از این بحران‌های جدی، توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ذخایر ژنتیکی است.

وی افزود: تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی یک کشور می‌تواند توانایی مقابله در برابر تهدیدات زیستی را افزایش دهد، در حقیقت هر چه تنوع درون‌گونه‌ای و برون گونه‌ای بیشتر باشد، احتمال وجود صفات و ویژگی‌های خاص برای تحمل شرایط سخت آتی بیشتر خواهد بود.

مدیر دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: علاوه بر کاربرد رویکردهای ژنتیکی در حفاظت از گونه‌های بومی/اندمیک و در خطر انقراض یک کشور، کشف و شناخت ویژگی‌های ژنومی گونه‌های بیگانه مهاجم، به‌عنوان یکی از پنج عامل اصلی تهدید تنوع زیستی جهان، اهمیت زیادی داشته و نقش مهمی در پیش‌بینی درست رفتار تهاجمی این‌گونه‌های بیگانه دارد.

اشرف‌زاده اضافه کرد: تاکنون ژنوم بیش از ۱۰۰ گونه بیگانه مهاجم توالی‌یابی شده و در پایگاه‌های داده‌ای تخصصی به ثبت رسیده‌اند باتوجه‌به اهمیت موضوع، به‌تازگی، پایگاه داده‌ای تهاجم (InvasionDB)، به‌عنوان یک پایگاه داده‌ای ژنوم گونه‌های بیگانه مهاجم معرفی شده است، در این زمینه، نمونه‌برداری دی‌ان‌ای محیطی (Environmental DNA یا eDNA)، از یک سو به‌عنوان یک ابزار بسیار ارزشمند به‌منظور حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض به شمار می‌رود و از سوی دیگر یک ابزار مهم در پایش و واکنش سریع در برابر معرفی گونه‌های بیگانه مهاجم است. بنابراین، توجه به جنبه‌های مختلف و استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین در حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور اهمیت ویژه‌ای دارد.

وی تأکید کرد: کشور ایران به دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت استراتژیک در بین زون‌های زیست جغرافیایی جهان، برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش‌دادن دو گستره بزرگ از کانون‌های داغ تنوع زیستی جهان (مناطق دارای تنوع زیستی قابل‌توجه در سطح جهان)، وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب، از ذخایر ژنتیکی خیره‌کننده‌ای برخوردار است، به‌رغم برخی کمبودها، باتوجه‌به ذخایر ژنتیکی غنی کشور در صورت مدیریت و بهره‌مندی صحیح از فناوری‌های نوین و هماهنگی و همکاری متقابل بین دستگاه‌های مسئول، فرصتی مناسب برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از این ذخایر ارزشمند را خواهیم داشت.

وی افزود: اولین گام در حفاظت از منابع و دارایی‌های زیستی، کسب شناخت کمی و کیفی مناسب از این دارایی‌ها است به‌عنوان‌مثال، باید بدانیم که ذخایری ژنتیکی کشور دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟ پراکنش جغرافیایی ذخایر ژنتیکی کشور چگونه است؟ علی‌رغم تلاش‌های گسترده‌ای که تاکنون صورت‌گرفته است، هنوز شناخت مدونی از موجودی ذخایر ژنتیکی کشور وجود ندارد.

وی گفت: یکی دیگر از گام‌های اساسی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین و تصویب قوانین و مقررات مناسب است که دراین‌خصوص قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی کشور در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده است، حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات‌وحش به استناد قوانین و اسناد بالادستی، از جمله قانون یاد شده، یکی از وظایف مهم سازمان حفاظت محیط‌زیست محسوب می‌شود شناسایی، نگهداری، ثبت، پایش و احیای منابع ژنتیکی حیات‌وحش کشور و دانش سنتی مرتبط با آن، استیفای حقوق ملی و صیانت از آن در سطح داخلی و بین‌المللی، ارتقای آگاهی‌های عمومی و دانش تخصصی مربوط، شناسایی عوامل تهدیدکننده، پیشگیری و به‌حداقل‌رساندن تهدیدهای متوجه ذخایر ژنتیکی حیات‌وحش کشور از جمله وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه حفاظت از منابع ژنتیکی حیات‌وحش کشور هستند، در همین راستا و به‌منظور انجام تکالیف قانونی سازمان به نحو مطلوب، اقدامات ذیل در دستور کار قرار دارد:

تجدیدنظر و به روز رسانی در برنامه ریزی های بانک ژن ستاد و شش بانک ژن استانی به عنوان بانک های ژن موازی و ارتقای کمی و کیفی آنها
تدوین، به روز رسانی و ابلاغ دستورالعمل های مرتبط با قوانین و اسناد بالادستی
تهیه نقشه ژنتیکی گونه های در تهدید حیات وحش کشور
غنی سازی بانک های ژن از نظر تعداد و پراکنش جغرافیایی نمونه های زیستی و غنای گونه ای
فراهم نمودن زیرساخت های لازم جهت ایجاد و تکمیل سامانه های اطلاعاتی، به منظور ساماندهی داده ها و اطلاعات منابع ژنتیکی در حوزه حیات وحش
برنامه ریزی و اقدام در خصوص استفاده از فناوری ها و رویکردهای نوین در حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی نظیر کاربرد هوش مصنوعی
ارزیابی و اقدام در زمینه فراهم نمودن زیرساخت های لازم به منظور ایجاد بانک سلولی گونه های در معرض خطر در سازمان حفاظت محیط زیست
تنویر افکار عمومی و تقویت دانش تخصصی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش
تقویت ارتباط با سازمان های مسئول، دانشگاه ها، انجمن ها و مراکز علمی پژوهشی در زمینه حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی حیات وحش
با توجه به جایگاه مهم ذخایر ژنتیکی در توسعه و تعالی کشور و مسئولیت سنگین ما در برابر نیازهای حیاتی نسل های امروز و آینده، همکاری و تعامل تمام دستگاه های ذیربط در حفاظت و پاسداری از این نعمت های الهی بسیار حائز اهمیت است.