در روزهایی که شهرهای بزرگ کشور زیر لایه‌ای سنگین از غبار و ذرات معلق فرو رفته‌اند، گزارش‌های مراکز درمانی نیز از افزایش کم‌سابقه مبتلایان به آنفلوانزا حکایت دارد. هم‌زمانی این دو موج، سلامت شهروندان را با تهدیدی مضاعف روبه‌رو کرده؛ تهدیدی که نه‌تنها سیستم تنفسی افراد را هدف گرفته، بلکه بار سنگینی بر دوش نظام سلامت و ریه‌های شهرها گذاشته است.

طی هفته‌های اخیر، شاخص کیفیت هوا در تهران، کرج، اصفهان، مشهد و تبریز در بسیاری از روزها در وضعیت «ناسالم برای همه» قرار گرفته است. افزایش غلظت PM2.5، افت بادهای پاییزی و سوزاندن سوخت‌های سنگین در صنایع و خودروهای فرسوده، ترکیبی خطرناک ساخته که راه گریز را برای بیماران تنفسی، سالمندان و کودکان تنگ‌تر کرده است. پزشکان می‌گویند در چنین شرایطی، سد دفاعی دستگاه تنفسی تضعیف می‌شود و همین امر، زمینه را برای بروز و شدت گرفتن ویروس‌هایی مانند آنفلوانزا فراهم می‌کند.

به گفته پزشکان متخصص، آلودگی هوا می‌تواند عملکرد سلول‌های مژک‌دار در مجاری تنفسی را مختل کند؛ سلول‌هایی که وظیفه دارند ذرات و ویروس‌ها را از مجاری هوایی خارج کنند. وقتی این سد دفاعی نیمه‌تعطیل شود، ویروس آنفلوانزا با سرعت بیشتری در بدن نفوذ می‌کند. همین موضوع دلیل افزایش موارد بستری و شدت علائم بیماران در هفته‌های اخیر است.

از سوی دیگر، مدارس و محیط‌های شلوغ – که در فصل سرما نقش کانون‌های انتقال ویروس را دارند – به‌واسطه آلودگی هوا گاه تعطیل و گاه نیمه‌تعطیل می‌شوند. این چرخه نامنظم، نه‌تنها نظم آموزشی را مختل می‌کند، بلکه موجب افزایش تجمع‌های ناگهانی، کاهش تهویه و افزایش انتقال ویروس می‌شود. در این میان، کمبود ماسک استاندارد، نبود نظارت کافی بر تردد خودروهای آلاینده و گسترش استفاده از سوخت‌های نامرغوب در نیروگاه‌ها، تصویر نگران‌کننده‌تری از مدیریت بحران ارائه می‌دهد.

با وجود هشدارهای متخصصان، هنوز برنامه‌ای جدی برای کنترل پایدار آلودگی هوا دیده نمی‌شود؛ برنامه‌ای که باید با قوت میان دستگاه‌های مختلف از شهرداری تا وزارت نفت و سازمان محیط زیست هماهنگ شود. تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد کنترل آلودگی هوا، بیش از فناوری، به «تصمیم‌های سخت اما ضروری» وابسته است: خروج خودروهای فرسوده، اصلاح ناوگان حمل‌ونقل عمومی، کنترل صنایع آلاینده و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک.

در چنین شرایطی، مردم نیز ناچارند سهم خود را در کاهش خطر ایفا کنند. استفاده از ماسک استاندارد در روزهای آلوده، پرهیز از تردد غیرضروری، واکسیناسیون آنفلوانزا برای گروه‌های پرخطر و مراقبت از سلامت کودکان، مهم‌ترین توصیه‌های این روزهاست.

امروز آلودگی هوا و آنفلوانزا دو بحران مجزا نیستند؛ یک بحران مشترک‌اند که ضعف مدیریت شهری و زیست‌محیطی را آشکار می‌کنند. شهرها، برای نفس کشیدن و مردم برای زندگی کردن، نیازمند تصمیم‌هایی هستند که سال‌ها به تعویق افتاده‌اند. ادامه این روند، یعنی ادامه فصلی که هر سال سهم بیشتری از سلامتی شهروندان می‌گیرد