«یلدا» یا «شب چلّه»، یکی از آیین‌های دیرینه ایرانی است که بیانگر زایش خورشید یا ایزدمهر در انقلاب زمستانی است.
«یلدا»، نام دیگر «شب چلّه» است که ایرانیان این نام را برای بلندترین شب سال انتخاب کرده اند که به رسم پیشینیان خود، در خانه بزرگ‌تر خانواده و یا فامیل دور هم جمع می‌شوند.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری شهید یاران،«یلدا» به معنای میلاد است و بسیاری از پژوهشگران، «یلدا» را زمان زایش خورشید یا ایزد مهر در انقلاب زمستانی می‌دانند و درواقع، در ایران باستان، جشنی تحت عنوان یلدا وجود نداشته؛ به طوری که در متن‌های باستانی ایرانی واژه یلدا دیده نشده است و در مقابل، آن‌ها برای انقلاب زمستانی و تغییر فصل، جشن می‌گرفتند.

معنای لغوی یلدا ارتباطی با منشأ این مراسم اصیل ندارد و درواقع، از متون ادبی به زبان روزمره عامه مردم ورود پیدا کرده است و در دوره اسلامی به مراسمی گفته می‌شد که از دوران کهن در زمان انقلاب زمستانی برگزار می‌شد و به نام‌هایی مثل آذرجشن و شب چلّه معروف بود.

گفته شده است مردم در گذشته، در جشنی تحت عنوان آذرجشن و جشن آتش در خانه‌های مردم در آغاز زمستان بود؛ به طوری که آن‌ها در خانه‌های خود آتش‌های بزرگ روشن کرده و خداوند مهربان را ستایش می‌کردند و دور هم جمع می‌شدند و به شادی می‌پرداختند و خوراکی می‌خوردند.

مردم عقیده داشتند که آتش روشن کردن برای برطرف شدن سرما و خشکی زمستان است و گرمای آن، سختی‌ها و زیان را از گیاهان دور می‌کند و به نظر می‌رسد که خوراکی‌هایی با طبع گرم مصرف می‌کردند تا از گزند سرما محافظت شوند.

تفأل زدن در شب چلّه باستانی و آذرجشن

همان طور که شواهد تاریخی و مردم نگارانه نشان می‌دهند زمان تغییر فصل، زمان خوبی برای تفأل و پیش گویی نزد ایرانی‌ها بوده است و به همین دلیل، احتمالاً در شب چلّه باستانی و آذرجشن، رسم تفأل زدن وجود داشته و این رسم‌های دیرینه تا به امروز همچنان برقرار هستند و در این میان، شاید مراسم شب چلّه اصفهان و ملایر قدیم که به نام «چله زری» معروف است، نام باستانی این جشن را در خود داشته باشد.

دلایل جایگزین شدن واژه‌های «یلدا» و «شب چلّه» به جای «آذرجشن» را می‌توان تغییر ذائقه فرهنگی ایرانیان و کنار رفتن آتش خانگی از کانون این جشن مطرح کرد.

پیشینیان از دیرباز شب چلّه را تا صبح بیدار بودند و به شادی و جشن می‌گذراندند و دور سفره‌هایی از خوراکی‌هایی متنوع می‌نشستند و این شب بلند را به عشق و مهربانی سپری می‌کردند.

اگرچه شب یلدا در تمامی این سال‌ها با تغییراتی همراه بوده، اما در مناطق مختلف کشور با سنت‌های خاص خود مورد توجه است.

دور هم جمع شدن در خانه بزرگ خانواده یا فامیل، تفأل به حافظ، خواندن شعر و شاهنامه و داستان، خوردن شیرینی، میوه، آجیل و انواع تنقلات از جمله مواردی است که در این شب طولانی انجام می‌شود و یلدا، آیینی ملی است که کنار هم بودن خانواده‌ها در آن باعث تحکیم هرچه بیشتر پیوند‌های خانوادگی و حفظ روابط خویشاوندی می‌شود که سنتی الهی است.

یلدا یا شب چلّه؛ میراث فرهنگی ناملموس ایران

در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در شهر رباط مراکش که چندی پیش برگزار شد، «یلدا» یا «چلّه» به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس ایران، به طور مشترک با افغانستان به ثبت جهانی رسید.

امیر صادقی، یک کارشناس ارشد مردم‌شناسی، در مورد پیشینه و فلسفه شب یلدا بیان کرد: در کتاب جشن‌های ایرانیان، بهرامی بر این عقیده است که واژه‌ یلدا از زبان سریانی و به معنای تولد است و دلیل این نام گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می‌شود و تاریکی را از میان می‌برد.

به گفته او، یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می‌شود، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه‌ آریایی‌هاست و اقوام قدیم هند و ایرانی و هند و اروپایی، جشن تولد آفتاب را در آغاز زمستان می‌گرفتند، به ویژه، ژرمنی‌ها عید تولد آفتاب را در آغاز زمستان می گرفتند و آن‌را به‌خدای آفتاب نسبت می دادند.