امامعلی رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان بارها در نشست های مختلف بین المللی و منطقه ای با اعتقاد به اینکه وضعیت در مرز با افغانستان هر روز پیچیده تر می شود و خطر کشیده شدن تنش ها به کشورهای همسایه وجود دارد، خواهان ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان شده است.

به گزارش روز شنبه ایرنا، امامعلی در کنفرانسی با عنوان «همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای امنیت و مدیریت مرزها برای مقابله با تروریسم و جلوگیری از تحرک تروریستان» که اخر هفته گذشته در شهر دوشنبه جریان داشت گفت که با توجه با افزایش تهدیدهای امنیتی ناشی از افغانستان، باید کشورهای منطقه «کمربند امنیتی» در اطراف افغانستان ایجاد کنند.

برای نخستین بار در سال ۱۹۹۸میلادی، امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان، در سازمان ملل ابتکار «ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان» را مطرح کرد. این ایده تا زمان ورود نیروهای آمریکایی به افغانستان در سال ۲۰۰۱ مطرح بود. سپس پس از سقوط اولین دولت طالبان در کابل، امید به ایجاد یک حکومتدموکرات و فراگیر در افغانستان وجود داشت و ابتکار ایجاد کمربند امنیتی به فراموشی سپرده شد.

اما با بازگشت طالبان به قدرت (که در اکثر کشورهای آسیای مرکزی فعالیتش ممنوع و به عنوان تروریست شناخته شده است) در تابستان ۲۰۲۱، ایده ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان حامیان بیشتری از جمله ازبکستان، قرقیزستان هندوستان پیدا کرد.

رحمان طی سال گذشته و امسال نیز در جمع شرکای خود در نشست های سازمان پیمان امنیت جمعی این خواسته را تکرار کرده بود. به گفته وی وضعیت در مرز با افغانستان هر روز پیچیده تر می شود. درگیری های خونین دائما ادامه دارد، رئیس جمهوری تاجیکستان به کشورهای عضو این سازمان و دیگر سازمان های بین المللی پیشنهاد کرد که به ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان فکر کنند.

به گزارش روز شنبه تارنمای ریاست جمهوری تاجیکستان، رحمان در کنفرانس سه روزه با عنوان «همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای امنیت و مدیریت مرزها برای مقابله با تروریسم و جلوگیری از تحرک تروریستان» با اشاره به مرز یکهزار و ۴۰۰ کیلومتری بین افغانستان و تاجیکستان که بخش زیاد آن سخت گذر است، بر اتخاذ تدابیر جدی مرزی تاکید کرد و گفت که در دو سال گذشته تاجیکستان ۱۷۵ بنای مرزی را در امتداد مرز با افغانستان ایجاد کرده و قرار است در آینده ۳۰۰ بنای دیگر راتاسیس و ایجاد کند.

او سایر کشورهای منطقه را ترغیب کرد تا این ابتکار تاجیکستان را در پیش گرفته و برای جلوگیری و کاهش تهدیدات ایجاد “کمربند امنیتی” در اطراف افغانستان را عملی کنند. افغانستان با تاجیکستان، ایران، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان مرز دارد.

رحمان اطلاعاتی را در آن نشست مطرح کرد که بر اساس آن در نزدیکی مرزهای جنوبی سازمان پیمان امنیت جمعی، در استان های شمال شرقی افغانستان، بیش از ۴۰ کمپ و مرکز آموزشی تروریست ها وجود دارد که در آنها بیش از ۶ هزار شبه نظامی وجود دارد. در پایان تابستان ۲۰۲۱، هزاران زندانی از زندان های افغانستان آزاد شدند که بسیاری از آنها به رادیکال ها پیوستند.

امامعلی رحمان گفت: «ما به ویژه نگران این هستیم که یک برنامه هدفمند بین دولتی برای تقویت مرز تاجیکستان و افغانستان هنوز تصویب نشده است. رئیس جمهور تاجیکستان یادآور شد که افغانستان یک مشکل بزرگ برای آسیای مرکزی است.

طالبان (این سازمان به دلیل فعالیت های تروریستی همچنان تحت تحریم های سازمان ملل است) در سال ۲۰۲۱ تمام خاک افغانستان را تحت کنترل درآورد. دوشنبه خواستار تشکیل یک دولت فراگیر در افغانستان شد که در آن همه اقلیت های ملی از جمله تاجیک ها نماینده داشته باشند. تاجیکستان تاکید کرد که مقامات افغان را که “با ظلم” به رهبری رسیده اند، به رسمیت نمی شناسند.

بیش از ۶۰ کشور و سازمان شرکت کننده در کنفرانس “همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای امنیت و مدیریت مرزها برای مقابله با تروریسم و جلوگیری از تحرک تروریستان” هم گفته اند که پس از مسلط شدن طالبان بر افغانستان، منطقه با خطرات و تهدیدهای جدید و چالش‌ برانگیز امنیتی روبرو شده است.

رحیم زاده وزیر داخلی تاجیکستان هم در کنفرانس “همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای امنیت و مدیریت مرزها برای مقابله با تروریسم و جلوگیری از تحرک تروریستان” گفت: “هم اکنون گروه‌های تروریستی از جنوب و شرق افغانستان در نزدیکی مرز تاجیکستان-افغانستان مجدداً مستقر می‌شوند. “

او گفته است که طالبان به سه هزار نفر از «اعضای گروه‌های تروریستی» پاسپورت اعطا کرده و در شمال افغانستان و در نزدیکی مرز با تاجیکستان مستقر شده اند.

به گفته  وزیر داخلی تاجیکستان، در حال حاضر بیش از ۲۰ سازمان تروریستی در افغانستان فعالیت دارند که شهروندان کشورهای مختلف در صفوف آنان هستند.

واضح است که از ماه اگوست سال گذشته دوشنبه نگران چگونگی پیشرفت اوضاع در افغانستان بوده است. تاجیکستان، در واقع، اکنون تنها کشوری از پنج کشور آسیای مرکزی است که در آن به قدرت طالبان نگاه انتقادی می شود.

آندری گروزین، رئیس بخش آسیای مرکزی مؤسسه کشورهای مستقل مشترک المنافع آکادمی علوم روسیه به روزنامه ایزوستیا گفت: کاملا طبیعی است که امامعلی رحمان نگرانی های خود را در نشست های مختلف از جمله سازمان پیمان  امنیت جمعی بیان کرده است.

گروزین معتقد است با توجه به همه موارد، سازمان پیمان امنیت جمعی باید با دقت به سخنان رحمان گوش دهد.

وزارت امور خارجه تاجیکستان نیز به ایزوستیا گفت که در حال حاضر، در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، روند توافق بر سر برنامه هدفمند بین دولتی پیشنهاد شده توسط جمهوری برای تقویت بخش تاجیکستان-افغانستان از مرز دولتی تکمیل شده است. امامعلی رحمان موضوع موافقت و پذیرش فهرست واحدی از سازمان های تروریستی و افراطی در سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان کشورای مشترک المنافع را آغاز کرد.

سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) یک ائتلاف نظامی به رهبری روسیه متشکل از هفت کشور شوروی سابق است که در سال ۲۰۰۲ ایجاد شد. هدف CSTO تضمین دفاع جمعی از هر عضوی است که با تهاجم خارجی روبرو می شود. تحلیلگران سیاسی آن را همتای اوراسیائی ناتو توصیف کرده اند که ۲۹ کشور عضو دارد.

کشورهای مشترک المنافع مستقل (CIS) نیز در سال ۱۹۹۱ پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی تأسیس شد. انجمن ها شامل شورای سران کشورها، شورای نخست وزیران و شورای وزیران امور خارجه است. در بدو تأسیس، اعضا اعلامیه آلما آتا را به تصویب رساندند که بر قول جمهوری‌های سابق برای همکاری در زمینه‌های مختلف سیاست‌های خارجی و داخلی تأیید و ضمانت‌های اجرای تعهدات بین‌المللی اتحاد جماهیر شوروی سابق را اعلام کرد.

وزارت امور خارجه تاجیکستان خاطرنشان کرد یک گام عملی در جهت ایجاد بخش تاجیکستان از کمربند امنیتی می تواند کمک جامعه بین المللی، در درجه اول کشورهای دوست، با تامین انواع جدید سلاح، تجهیز مرز تاجیکستان و افغانستان به تجهیزات امنیتی فنی مدرن باشد. وزارت خارجه کشور علاوه بر کمک به اجرای راهبرد ملی مدیریت مرزها، انتقال مرحله‌ای به استفاده از ابزارهای مهندسی و فنی مدرن را در آنجا پیشنهاد کرد.

وزارت امور خارجه تاجیکستان همچنین گفت که این اقدامات به منظور تبدیل شدن به سدی قابل اعتماد در برابر قاچاق اسلحه، مواد مخدر، مهاجرت غیرقانونی و نفوذ اعضای گروه های تروریستی و افراطی و ایدئولوژی آنها به منطقه طراحی شده است.

ایا کمربند امنیتی اطراف افغانستان امکان پذیر است؟

اوگنی ساتانوفسکی، رئیس مرکز تحقیقاتی موسسه خاورمیانه در این باره می گوید: «اگر از نظر فنی و از نقطه نظر امنیت سران کشورهای همسایه افغانستان آماده باشند، سپس بر روی ایجاد یک کمربند امنیتی به توافق خواهند رسید».

وزارت خارجه تاجیکستان هم می گوید: یکی از مؤلفه های مهم «کمربند» برقراری تعامل نزدیک و تبادل اطلاعات با استفاده از قابلیت های هوش فضایی است. این اقدامات برای شناسایی طرح‌ها و تحرکات گروه‌ها در آسیب‌پذیرترین بخش‌های مرزی برای دستیابی به موفقیت مورد نیاز است. وزارت امور خارجه تاجیکستان خاطرنشان کرد که آنها به انجام اقدامات پیشگیرانه، تشکیل انبارهای سلاح، لباس و تدارکات برای اطمینان از ذخیره نیروی های نظامی درگیر در حفاظت از مرز کمک خواهند کرد.

سناتور اولگا کویتیدی، یکی از اعضای کمیسیون دائمی سازمان پیمان امنیت جمعی در امور سیاسی و همکاری بین المللی، ابراز عقیده کرد که رویدادهای قزاقستان پتانسیل عظیم سازمان پیمان امنیت جمعی را نشان می دهد. او خاطرنشان کرد که توانایی دفاع از متحدان با واکنش سریع به تهدید تأیید شد. این سیاستمدار افزایش فعالیت و گسترش جغرافیای فعالیت های سازمان های تروریستی و افراطی بین المللی را منبع اصلی تهدیدات می داند. علاوه بر این، او توجه خود را به فعال شدن کشورهای غربی و گسترش فعال حضور ایالات متحده در اروپا جلب کرد.

به گفته یکی از اعضای شورای فدراسیون روسیه، در چنین شرایط ژئوپلیتیکی، مکانیسم های سازمان پیمان امنیت جمعی باید به طور قابل توجهی تقویت شود.

کویتیدی به ایزوستیا گفت. ما باید برای دفع سریع هر تهدیدی آماده باشیم. با توجه به موارد فوق، مناسب است که به پیشنهاد رئیس جمهور تاجیکستان، کمربند امنیتی نه تنها در اطراف افغانستان بلکه در امتداد قلمرو سازمان پیمان امنیت جمعی ترتیب داده شود.  

یوری کنوتوف، مورخ نظامی، با سخنان رحمان در مورد ترس از افغانستان موافق است. او گفت: «تهدید به اندازه کافی واقعی و جدی است. در لحظه ای که شبه نظامیان داعش شروع به شکست از ارتش سوریه و نیروهای هوافضای ما کردند.

در تاجیکستان مرز بسیار طولانی(۱۳۴۴ کیلومتر که حدود ۱۸۹ کیلومتر آن در خشکی و بقیه در کنار رودخانه است) و پیچیده است. تعداد زیادی از شبه نظامیان می توانند از مناطق کوهستانی عبور کنند که کنترل آن بسیار دشوار است.

یوری کنوتوف خاطرنشان کرد که روسیه تعداد زیادی هواپیمای بدون سرنشین مدرن دارد که امکان کنترل شبانه روزی بخش های مرزی را فراهم می کند. به نظر وی تاجیکستان باید در ایجاد یک شبکه عامل قدرتمند در مناطق مرزی سازمان پیمان امنیت جمعی کمک کند.

او گفت: آماده سازی ارتش تاجیکستان نیز ضروری است. نیازمند تجهیزات مدرنی هستیم که بتواند وظایف مبارزه با باندها را حل کند. زمانی کنترل مرز در مرز تاجیکستان و افغانستان توسط ارتش روسیه انجام می شد. من خواستار این نیستم، اما مشارکت نظامیان ما نیز باید برای جلوگیری از نفوذ باشد.

دمیتری استفانوویچ، محقق مرکز امنیت بین‌المللی  نیز گفت: این ابتکار(کمربند امنیتی دور افغانستان) عملی و مناسب به نظر می‌رسد.

وی اظهار داشت: مطمئناً تأمین امنیت  در شرایط افغانستان ضروری است. تهدید تروریستی در جهت جنوبی تاجیکستان کاملا واقعی است. منطقه امنیت جمعی آسیای مرکزی در واقع برای چنین وظایفی تشکیل شده است. تلاش های اصلی در حال حاضر باید در راستای ظرفیت سازی و همکاری با سایر کشورها از جمله ازبکستان و چین و در آینده با هند و پاکستان باشد.