یک جامعه‌شناس با بیان اینکه بررسی هرم سنی جمعیت در استان اصفهان نشان می‌دهد گستردگی هرم به نفع گروه سنی ۳۰ تا ۳۵ سال است و جمعیت استان با افزایش بین ۳۰ تا ۶۴ ساله نسبت به سایر گروه‌های سنی مواجه است که مرحله «میان‌سالی» نامیده می‌شود، گفت: اگرچه پنجره جمعیتی همچنان برای استان باز است، اما نپرداختن به این مسئله می‌تواند پیری جمعیت را در پی داشته باشد.

به گزارش پایگاه خبری شهید یاران به نقل از ایسنا،امروزه جمعیت‌شناسی به‌عنوان یکی از رشته‌های مهم علوم اجتماعی نقش قابل‌توجهی در شناخت عمیق مسائل جمعیتی در راستای سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی دارد. سابقه این رشته در دنیا به قرن هفدهم میلادی بازمی‌گردد، اما توسعه علمی جمعیت‌شناسی به نیمه دوم قرن بیستم میلادی هم‌زمان با افزایش رشد جمعیت و نیاز به بهره‌گیری از روش‌ها و تحلیل‌های جمعیتی بازمی‌گردد.
در دانشگاه تهران از دهه ۱۳۴۰ شاهد ورود رشته جمعیت‌شناسی در ایران هستیم؛ البته می‌توان گفت در دهه‌های اخیر تحولات چشمگیری در آموزش و پژوهش جمعیت‌شناسی صورت گرفته است، به‌طوری‌که امروزه از مطالعات صرفاً توصیفی به مطالعات تحلیلی تغییر جهت داده‌ایم و به‌طور مثال تحولات جمعیتی مثل باروری، مرگ‌ومیر، مهاجرت، بهداشت باروری، سلامتی، جوانان، سالخوردگی و … در زمره این مطالعات قرار گرفته است.
طی چند سال اخیر، بسیاری از کشورهای دنیا نگاه مثبتی به افزایش جمعیت داشته‌اند و بر همین اساس نیز سیاست‌گذاری‌هایشان را به سمت‌وسوی سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیت پیش برده‌اند. همچنین با توجه به کاهش باروری در ایران به زیر سطح جانشینی در اواسط دهه ۸۰ سیاست‌های پروناتالیستی ایران بعد از نزدیک به دو دهه، دوباره از سال ۱۳۸۵ آغاز شد و سرانجام پس از چند سال، طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده از فیلتر شورای نگهبان گذر کرد و به تصویب رسید.
بر اساس سرشماری جمعیتی سال ۱۳۹۵ نرخ رشد جمعیت ۰.۹۷ است. این میزان با نرخ مطلوب فاصله زیادی داشته و قابل تأمل است؛ دلایل و عوامل متعددی در کاهش نرخ رشد جمعیت مؤثر است که مهم‌ترین آن‌ها عوامل فرهنگی و تغییر نگرش خانواده‌ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری است. البته باید توجه داشت عوامل اقتصادی و معیشتی به‌عنوان متغیر واسطه‌ای نقش بسیار مهمی را در ایجاد و تشدید این موضوع ایفا می‌کند.
چالش جمعیت و کاهش نرخ باروری در ایران
اما در ایران در چند سال گذشته نرخ ازدواج و فرزندآوری به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. در این خصوص مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده مرکز بهداشت استان اصفهان با اشاره به نرخ باروری ۱.۷۱ درصدی کشور در سال ۹۹، می‌گوید: نرخ باروری کلی در استان اصفهان در همین سال ۱.۴۹ گزارش شده که رتبه هفتم از آخر است و نشان می‌دهد سطح باروری کلی در اصفهان پایین است.
حالا با تصویب قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، خانواده در اولویت است و در همین راستا تسهیلاتی در زمینه‌های مختلف برای این نهاد اجتماعی در نظر گرفته شده است. اما سؤال اینجاست که آیا در راستای اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت، برنامه‌ریزی‌های منسجم و گفتمان محور با حضور روانشناسان، اقتصاددانان و جامعه‌شناسان مورد تحلیل و ارزیابی دقیق قرار گرفته است؟ بعد از نزدیک به دو دهه، چرا با وجود حمایت از زاد و ولد، همچنان نرخ باروری در ایران کم و حتی رو به کاهش است و سؤال دیگر اینکه آیا قانون می‌تواند نقش بسزایی در افزایش یا جلوگیری از کاهش جمعیت داشته باشد؟

پنجره جمعیتی، موهبت جمعیتی
مرجان زرندی، جامعه‌شناس و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد در گفت‌وگویی با ایسنا، اظهار کرد: بخش جمعیت سازمان ملل متحد، پنجره فرصت را به‌عنوان دوره‌ای تعریف می‌کند که در آن نسبت جمعیت زیر ۱۵سال به کمتر از ۳۰ درصد کل جمعیت می‌رسد و نسبت جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر هنوز کمتر از ۱۵ درصد است. از آنجا که تغییر در نسبت کهن‌سالان ناچیز و سهم آن‌ها هنوز کمتر از ۱۵ درصد کل جمعیت است و با کاهش سهم نسبی جمعیت زیر ۱۵ سال، نسبت جمعیت واقع در سنین کار و فعالیت اقتصاد، در مقیاس بی‌سابقه‌ای افزایش می‌یابد.
وی ادامه داد: در این شرایط، نسبت‌های وابستگی سنی کل به کمتر از ۵ صدم می‌رسد و به‌طور بالقوه شرایط بسیار مساعدی برای رشد و توسعه اقتصادی فراهم می‌شود (نسبت وابستگی سنی یکی از شاخص‌هایی است که برای تعیین زمان‌بندی پنجره یا فرصت جمعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد) در واقع «پنجره جمعیتی» یکی از مهم‌ترین مراحل در ساخت سنی یک جمعیت است که با توجه به تبعات آن به‌ویژه از منظر اقتصادی، برخی از اقتصاددانان از آن به‌عنوان «موهبت جمعیتی» نام می‌برند؛ چراکه سن افرادی که می‌توانند وارد بازار کار شوند زیاد بوده و از طرفی هزینه سالمندی نیز به جامعه تحمیل نشده است، در این مدت نرخ باروری پایین است و خانواده‌ها و دولت می‌توانند هزینه رشد اقتصادی را بپردازند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه بررسی هرم سنی جمعیت در استان اصفهان نشان می‌دهد گستردگی هرم به نفع گروه سنی ۳۰ تا ۳۵ سال است، افزود: چنانچه تجربه گذار جمعیت شناختی را مبنای بررسی قرار دهیم، جمعیت استان با افزایش جمعیت بین ۳۰ تا ۶۴ ساله نسبت به سایر گروه‌های سنی مواجه است که مرحله «میان‌سالی» نامیده می‌شود.
وی افزود: اگر تجربه باروری در سطح یا زیر سطح جایگزینی باقی بماند، از سهم نسبی جمعیت زیر ۱۵ سال کاسته می‌شود و در مقابل به خاطر افزایش امید زندگی و کاهش مرگ‌ومیر در سنین سالخوردگی، نسبت درصد جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر افزایش می‌یابد. در نتیجه به لحاظ وابسته بودن کهن‌سالان، فشار بر جمعیت واقع در سنین کار و فعالیت اقتصادی بیشتر می‌شود و با «بحران سالخوردگی» جمعیت مواجه خواهیم شد.
پنجره جمعیتی اصفهان باز است اما…
این استاد دانشگاه مهاجرت به بیرون از استان و عوامل محیطی همانند بحران آب و مشکلات ناشی از آن را از متغیرهای اثربخشی بر کاهش جمعیت استان برشمرد و گفت: اگرچه پنجره جمعیتی همچنان برای استان باز است، اما نپرداختن به این مسئله می‌تواند پیری جمعیت را در پی داشته باشد. حدفاصل این دو وضعیت (باروری پایین و کاهش مرگ‌ومیر در سنین سالخوردگی)، دوره‌ای وجود دارد که در آن در پی کاهش نسبتاً سریع باروری و تغییرات کند در ‌سطح مرگ‌ومیر، ساختار جمعیت از جوانی فاصله می‌گیرد و نسبت کهن‌سالان در جمعیت به‌شدت افت می‌کند