«اقتصاد توجه» یعنی چه چرا لایک و فالوور برایمان مهم است

اساس رسانه‌­های جدید بر «اقتصاد توجه» بنا شده است. چقدر دیگران به من توجه می‌­کنند؟ چقدر لایک می‌شوم و کامنت دریافت می­‌کنم، چقدر فالو می­‌شوم؟ این مسئله ما را به سمت شخصیت «دگر راهبر» که دیوید رایزمن این اصطلاح را بکار می­برد هدایت می‌کند. اینکه مدام دیگران و میزان توجه و تاکید آن‌ها ما را هدایت کند.

به گزارش پایگاه خبری شهید یاران ،توییتر اینستاگرام، تلگرام و حتی وضعیت‌های واتساپ را که باز کنید قطعا کاربران بسیاری را دیده‌اید که در فضای مجازی درخصوص اظهار درباره مسائل جامعه نوعی احساس وظیفه می‌کنند و  برای سیاست و ورزش، همزمان نسخه می‌پیچند. هر وقت کف جامعه یا فضای سیاسی کشور هم ملتهب می‌شود بر تعداد این افراد افزوده و در کنار انتشار فیک خبرها، تحلیل‌ها از مسائل غیرواقعی نیز بیشتر می‌شود. محارب یا غیر محارب بودن برخی از مجرمین، شکل نوع و میزان مجازات آن‌ها و یا حتی ارائه تحلیل‌هایی در قالب و با حال و هوای جامعه شناختی از جمله این واکنش‌ها در روزهای اخیر است. البته هیچکس منکر نیست که ما ایرانی‌ها حتی شام و ناهارمان را هم سیاسی میل می‌کنیم و همیشه و به هر جمعی می‌رسیم، گفتگو درباره مسائل روز جامعه از محبوب‌ترین و داغ‌ترین گفتگوهای ماست. این روزها اما این مسئله شکل دیگری به خود گرفته و به وسیله فضای مجازی؛ افراد این گفتگوها و یا حتی تحلیل‌های سطحی خودمانی در دورهمی‌ها را در شبکه‌های اجتماعی خود منتشر می‌کنند. در این بین ممکن است عده‌ای از این افراد در شبکه‌های اجتماعی، دنبال کنندگان بالا هم داشته باشند و در فضای ملتهب جامعه این فیک نیوزها، تحلیل‌های سطحی و تئوری‌های صورتی منتشر شده از سوی‌شان دیده و در میان دیگر کاربران فضای مجازی منتشر می‌شوند. بدون شک انتشار این اخبار و اظهارنظرهای غیرکارشناسی بر روی افکار، هیجان و احساسات دنبال کنندگان‌شان تاثیرگذار است و بازخورد یا دامنه تاثیرگذاری انتشار یک پست یا استوری غیرموثق تنها به شخص منتشر کننده نیست.

«زهرا اردکانی» دانشجوی دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر مطالعات رسانه درباره این مسئله به گفتگو نشسته است.

یک اتفاقی که با آن در فضای مجازی مواجه هستیم، همه گیری واکنش و اظهار نظر در رابطه با مسائل اجتماعی، سیاسی و اتفاقات روز جامعه است. این مسئله از کجا نشات میگیرد و دلیل آن چیست؟

بنظرم این مسئله در تقاطع دو موضوع دارد اتفاق می‌افتد. اولی پتانسیل رسانه­‌های جدید و شبکه های اجتماعی برای خود ابرازی و بیانگری است و دوم تک صدایی بودن رسانه­‌های رسمی در ایران. رسانه­‌های جدید با قابلیت چند صدایی و آزادی از سانسور به همه افراد با هر گونه دیدگاه، گرایش، سطح سواد و توانمندی «امکان» سخن گفتن و بیان دیدگاه‌ها را داده است. این امکان فی نفسه جذاب است و احساس خوشایندی به افراد می‌دهد. مردم ما قبلا هم چنین اظهار نظرهایی را زیاد داشتند. در تاکسی، در مهمانی‌­ها، در هر جایی که به هم می‌رسیدند و با هم ملاقات می‌کردند، حالا آن اظهارنظرها را منتقل کردند به رسانه­‌های مجازی. و از این طریق احساس رسانه داشتن، صدای رسا داشتن و شنیده شدن را تجربه می­‌کنند. شنیده شدن و دیده شدن شاید از مهم ترین نیازهای انسان­‌ها باشد چرا که حس مفید بودن و مهم بودن را نیز به فرد القا می‌­کند. رسانه­‌های جدید همانطور که در نظریات ارتباطات نیز مطرح است گروه‌های خاموش اجتماعی را نیز فعال کرده و به آن‌ها امکان مطرح کردن خودشان، دغدغه‌ها و دیدگاه هایشان را داده است. در واقع این رسانه‌ها پاسخی تست به نیاز ما به خود ابرازی و اظهارنظر.

دومین مسئله‌ای که میل به اظهار نظر و بیانگری را در جامعه ما تشدید می‌کند، تک صدایی بودن رسانه اصلی کشور است. بسیاری از مردم صدای خودشان، نیازها و دغدغه‌هایشان را در تلویزیون که عام‌ترین رسانه است نمی‌شنوند. به همین جهت احساس بی‌نماینده بودن و شنیده نشدن در رسانه آن‌ها را دارند و این امر آنها را وادار می‌کند که هر چه بیشتر حضور خود را در رسانه های مجازی پررنگ کنند.

آیا این یک مسئله فرهنگی است و فقط مربوط به جامعه ایران است یا یک مسئله همه گیر جهانی و به دلیل فعالیت در فضای مجازی است؟

همانطور که در بخش قبل توضیح دادم بخشی از مسئله جهانی است و اساسا مربوط به ماهیت و ذات رسانه­‌های اجتماعی است. در همه دنیا ترندها در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که به معنای اظهار نظر تعداد زیادی از افراد درباره یک موضوع است. داغ شدن موضوعات در شبکه‌ها محصول همین مشارکت گسترده افراد در بیانگری است. این موضوع در ایران و جهان مشترک است اما بخش دوم مسئله که تک صدایی و عدم تنوع و تکثر در رسانه‌های رسمی است، شاید در جامعه ما پررنگ تر باشد.