روز دریای خزر، نقطه عطفی در تاریخ همکاری های زیست محیطی دریای خزر به شمار می آید.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری شهید یاران به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال ۲۰۰۳ ( ۱۳۸۲) پنج کشور حاشیه دریای خزر “کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر” موسوم به “کنوانسیون تهران” را امضاء کردند. این کنوانسیون در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۰۶ (۲۱ مردادماه ۱۳۸۵) لازم الاجرا شد و همه کشورها این معاهده را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند و از آن پس این روز را به نام “روز دریای خزر” نامیدند.

خزر نام دریاچه ای با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته اند و همگی از مواهب آن استفاده می کنند.

خزر پس از خلیج فارس و سیبری، به لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر در مقام سوم قرار دارد و همین مسئله ارزش آن را چندین برابر می کند.

در گذر زمان و در دوران های مختلف، این دریاچه منحصر به فرد هم از فعالیت های انسانی و بهره برداری های بیش از حد اقتصادی جان سالم به در نبرده و آنچه باعث تاثیرات سوء بر این اکوسیستم ابی گردید. تخریب اکوسیستم های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب بود. هر یک از دخالت های انسانی ضربه ای را بر بدن این دریاچه وارد ساختند و ساخت و سازهای بی رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسکله و بندر، مجتمع های گردشگری، مسکونی و تجاری، توسعه فعالیت های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر و آلودگی‌های آن ها، صید بی‌رویه آبزیان خصوصا ماهیان خاویاری و غیره هر یک به نوبه خود تأثیر سوئی را بر این اکوسیستم شکننده وارد کرد. افزون بر آن، کشتی های تجاری نیز مشکل بزرگ انتقال آلودگی روز افزون در این پهنه آبی به شمار می روند. ورود سالیانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی از کشورهای حاشیه دریای خزر به ویژه آلودگی ناشی از عملیات اکتشاف و استخراج نفت، محیط این دریا را آلوده کرده و گونه‌های زیستی این دریا را در معرض خطر جدی قرار داده‌است ‌‎که خود تهدید جدی برای محیط زیست سواحل خزر می باشد.

آنچه که ارزش بسیاری به این دریاچه می بخشد، حضورگونه های آبزی در آن است که در میان آن ها ماهیان خاویاری، مهم ترین ساکنان این دریاچه به شمار می روند. این دریا محل زیست ۵۷۵ نوع گیاه، ۱۳۳۲ گونه جانور و ۸۵۰ نمونه ماهی است. این پهنه آبی محل زیست و زندگی و رشد مرغوب‌ترین ماهی های جهان به ویژه ماهیان خاویاری است. ۹۰ درصد صید ماهیان خاویاری جهان مختص به این دریا است. در دریای خزر یکی از پستانداران آبزی کمیاب دنیا نیز زیست می کند که فک خزری نامیده می شود.

به هر حال خطر زیست‌محیطی شدیدی که این حوزه آبی را تهدید می‌کند، خود دلیلی است برای آنکه در هر مذاکره‌ای که میان کشورهای حاشیه خزر صورت میگیرد، نگرانی‌های زیست‌محیطی این دریا نیز در نظر گرفته شود. به طور یقین شرط لازم و ضروری بهره‌برداری مناسب از منابع دریای خزر ، رسیدن به توافق کامل میان کشورهای ساحلی در بهره‌برداری از منافع مشترک و مقابله با تهدیدهای مشترک ناشی از خطرهای زیست‌محیطی است.