با تداوم جنگ ایران و عراق، حفظ ابتکار عمل و اجرای عملیات‌های بزرگ، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ موازنه سیاسی ـ نظامی جنگ داشت. دستیابی به برتری در موازنه نیز بستگی بسیار به عملیاتی داشت که طی آن به انهدام گسترده ارتش عراق و تصرف زمین‌های استراتژیک منجر شود. ازاین‌رو، عملیات والفجر ۸، برای تحقق استراتژی تنبیه متجاوز در بعد نظامی و به‌ویژه در بعد سیاسی اهمیت بسزایی داشت. تصرف شهر فاو، تسلط بر اروندرود، تهدید بندر أم‌القصر، هم‌مرزی با کویت، مسدود کردن راه ورود عراق به خلیج‌فارس، تأمین خورموسی و امکان تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی و انهدام سکوهای پرتاب موشک عراق در منطقه فاو از مهم‌ترین هدف‌های سیاسی ـ نظامی این عملیات بود.

پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های خاص این عملیات سبب شده بود تا در طرح‌ریزی عملیات والفجر ۸ ساعت‌ها بحث کارشناسی شود. در این میان واحد مخابرات و الکترونیک نقش بسزایی را برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده داشت.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با ورود به انتشار آثار پژوهشی در حوزه عملکرد واحدهای تخصصی در دوران دفاع مقدس، اقدام به انتشار کتاب «حماسه امواج» کرده است. این کتاب به بررسی نقش واحد مخابرات و الکترونیک سپاه در عملیات والفجر ۸ پرداخته است. برای آشنایی بیشتر با این کتاب با اکبر رستمی مدیر گروه مطالعات نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و محمدمهدی حبیبی نویسنده کتاب به گفتگو نشسته‌ایم.

اکبر رستمی مدیر گروه مطالعات نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس از انتشار کتاب «حماسه امواج» خبر داد و گفت: پرداختن به موضوع نبردهای شاخص یگان‌های رزم سپاه پاسداران و عملکرد واحدهای تخصصی در دوران دفاع مقدس در دوران ریاست سردار علیمحمد نائینی یکی از محورهای پژوهشی گروه مطالعات و جغرافیای نظامی قرار گرفته است. در این راستا تدوین عملکرد واحد مخابرات سپاه پاسداران در عملیات والفجر ۸ اولین اثر از مجموعه نبردهای شاخص واحدهای تخصصی سپاه هست که به چاپ رسیده است.

وی در خصوص نقش واحد مخابرات و الکترونیک در عملیات والفجر ۸ اظهار کرد: واحد مخابرات و الکترونیک سپاه با ایجاد شبکه‌های ارتباطی بی‌سیم و باسیم در عملیات‌های دوران دفاع مقدس نقش ویژه‌ای را ایفا کرده است و در کنار سایر گروه‌ها و یگان‌ها از ابتدای جنگ در مناطق عملیاتی و کلیه قرارگاه‌ها حضور داشته است. فراهم کردن شرایط جهت اعمال فرماندهی و کنترل خطوط درگیری در جبهه‌های نبرد با نیروهای دشمن، اطلاع لحظه‌به‌لحظه از میدان نبرد، هدایت عملیات‌ها در راستای اهداف تعیین شده، برقراری هماهنگی موردنیاز بین یگان‌های مانوری، امکان اجرای آتش، مانور، حرکت و پشتیبانی لازم از عملیات رزمی ازجمله شرایطی است که توسط واحد مخابرات فراهم می‌آمده است.

مدیر گروه مطالعات نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس افزود: اهمیت این واحد در طول دوران دفاع مقدس بر کسی پوشیده نیست و می‌توان گفت بدون وجود شبکه‌های ارتباطی کارآمد و مناسب که ماحصل تلاش نیروهای مخابرات در طول دوران جنگ تحمیلی بود، شاید انجام اقدامات آفندی و پدافندی در جبهه‌های نبرد غیرممکن، مشکل و همراه با خسارات زیادی بود.

وی بیان کرد: پژوهش و نگارش در حوزه‌هایی این‌چنینی قطعاً از یک‌سو با فقر اطلاعاتی مواجه بوده و از سوی دیگر دامنه گسترده موضوعی و روایت‌های متکثر، متفاوت و گاه متعارض از عملکرد این واحد مسیری دشوار پیش روی پژوهشگر این اثر آقای محمدمهدی حبیبی قرار داده است که به‌خوبی توانسته‌اند از عهده آن برآید. آقای دبستانی نیز به‌عنوان ناظر، همکاری و همراهی بسیار خوبی با نویسنده این اثر داشتند.

رستمی با اشاره به اینکه کتاب «حماسه امواج» در شش فصل و یک ضمایم تدوین و نگارش یافته است. نقش واحد مخابرات سپاه در عملیات والفجر ۸ به‌عنوان یک‌فصل کوتاه از کارنامه مخابرات در طول دوران جنگ تحمیلی موضوعی است که پژوهشگر و نویسنده این نوشتار بر آن بوده است در طول کار خود به آن بپردازد.

وی ادامه داد: این اثر در شش فصل با عناوین «مروری بر عملیات والفجر ۸»، «واحد مخابرات از تشکیل تا عملیات والفجر ۸»، «شناسایی منطقه عملیاتی و طرح‌ریزی تخصصی»، «آماده‌سازی مخابراتی منطقه عملیات»، «اقدامات مخابراتی از آغاز تا پایان عملیات»، «اقدامات، تجربه‌ها و دستاوردهای پس از عملیات» به همراه یک ضمایم دربردارنده منابع، واژه‌نامه، اصطلاحات و فهرست اعلام تدوین و نگارش یافته است.

در ادامه با محمدمهدی حبیبی نویسنده کتاب «حماسه امواج» که خود به‌عنوان یکی از نیروهای واحد مخابرات تجربه حضور در طول دوران دفاع مقدس را دارد به گفتگو پرداختیم. وی درباره این کتاب گفت: این کتاب گزارشی مکتوب از اقدامات مخابرات سپاه در عملیات ظفرمند والفجر ۸ است که در سال ۱۳۶۴ انجام شد. در ابتدای کتاب برای آشنایی مخاطب گزارشی از عملیات والفجر ۸ را بنابر مستندات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و سایر منابع روایت‌شده و پس‌ازآن برای اینکه خواننده با مخابرات سپاه آشنا شود، گزارشی از شکل‌گیری مخابرات از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۶۴ بیان شده است.

وی با یادآوری اینکه مخابرات سپاه از اولین رده‌هایی در سپاه بوده است که هم‌زمان با تشکیل سپاه در اولین روزهای انقلاب اسلامی شکل گرفت، اظهار کرد: این موضوع نشان‌دهنده اهمیت مخابرات در یک سازمان نظامی است. به همین علت آشنایی با این رده و اهمیتش می‌تواند مخاطب را برای نقش آن در عملیات والفجر ۸ آماده کند. در واقع مخابرات و فرماندهی دو رکن لاینفک و جدایی‌ناپذیر از هم در عملیات رزمی هستند و همیشه موفقیت در عملیات تا حدود زیادی مرهون موفقیت مخابرات بوده است.

نویسنده کتاب «حماسه امواج» به محتوای کتاب پرداخت و گفت: اقدامات تخصصی انجام شده قبل از عملیات والفجر ۸ شامل شناسایی منطقه و انجام اقدامات ستادی و پس‌ازآن اقدامات تخصصی و فنی که حین عملیات، مخابرات سپاه انجام داده در کتاب روایت شده است.

وی افزود: همچنین در کتاب «حماسه امواج» اقداماتی که بعد از عملیات هم صورت گرفته مطرح شده است. باید این نکته را بیان کنم که مخابرات سپاه جزء اولین رده‌هایی است که وارد منطقه عملیاتی می‌شود و در آنجا حضور دارد و بعد از پایان عملیات هم به‌واسطه طبیعت کار مخابرات و اقداماتی که موظف است تا انجام دهد باید در منطقه حضور داشته باشد.

حبیبی به دیگر بخش‌های این کتاب پرداخت و گفت: گزارش مختصری راجع به تجهیزات غنیمتی که از دشمن به‌دست‌آمده است همراه با عکس و مأموریت این تجهیزات مخابراتی نوشته شده است. علاوه بر آن آمار شهدای مخابراتی ذکر شده است. حدود بیست عکس هم در انتهای کتاب با عنوان «حضور مخابرات به روایت تصویر» انتخاب کرده‌ایم که در همه محیط‌های عملیاتی شامل خطوط مقدم، ارتفاعات، مناطق برف خیز، لجمن و شرایط سخت عملیاتی است.

وی با بیان اینکه کتاب «حماسه امواج» اولین تجربه نویسندگی‌اش است، عنوان کرد: بنده به‌واسطه آشنایی کلی با مباحث مخابرات و حضور بیش از سی و اندی سال خدمت در رسته مخابرات با مفاهیم و موضوعات و تخصص مخابرات از گذشته تا حدودی آشنا بودم. همچنین اقدامات تخصصی مخابرات در عملیات والفجر ۸ را با انجام کار تحقیقی جامع‌الاطراف احصاء کرده بودم، اقداماتی که برای تهیه منابع انجام شد شامل مصاحبه‌های متعددی با افراد مسئول و حاضر در صحنه عملیات، استفاده از دست‌نوشته‌ها و گزارشات تخصصی مسئولین مخابرات در آن زمان، اسناد و مدارکی که به‌جامانده مانند عکس‌ها، گزارشات، استفاده از منابع مکتوب کتابخانه‌ای، دست‌نوشته‌ها و مراجعه به کتاب‌هایی که درباره عملیات والفجر ۸ می‌باشد.

وی افزود: برای بخش‌هایی که ابهاماتی بود و نیاز به توضیحات بیشتری داشت جلسات تخصصی تشکیل دادیم، این جلسات با حضور مسئولین وقت و پیشکسوتان برای کشف ماوقع و تحقیق در مورد وقایعی که در صحنه نبرد اتفاق افتاده و نیاز به روشن شدن زوایای آن بوده، تشکیل شده است.

نویسنده کتاب «حماسه امواج» با ذکر این نکته در آثار مربوط به دفاع مقدس خیلی به رده‌های پشتیبانی رزم و رده‌های پشتیبانی خدمات رزم پرداخته نشده است، تصریح کرد: علت این امر را هم نمی‌دانم و لازم است تا در این زمینه اقداماتی انجام شود یعنی در زمینه مخابرات، مهندسی، ادوات، توپخانه. البته یکسری اقداماتی انجام شده است ولی کم است و جای کار دارد.

حبیبی با بیان اینکه کتاب «حماسه امواج» در عین تخصصی بودن جنبه آموزشی هم دارد، توضیح داد: چون طبیعت کار مخابرات سروکار با مجموعه‌ای از اصطلاحات تخصصی است برای اینکه مطالب کتاب خشک و صرفاً مکتوب از اقدامات نباشد در کتاب از تصاویر استفاده شده است تا زمانی که اصطلاحی را می‌گوییم خواننده با دیدن تصویر آن وسیله، یک آشنایی ذهنی داشته باشد و راغب به ادامه کار باشد.

وی درباره عنوان کتاب توضیح داد: عنوان کاملاً ارتباط مستقیم با محتوای کتاب دارد، به دو دلیل عنوان «حماسه امواج» را برای این کتاب انتخاب کردم؛ اول اینکه در عملیات والفجر ۸ عبور از اروند خروشان با آن امواج بسیار هولناکش و با آن جزر و مدهایی که داشته است مهم‌ترین دغدغه فرماندهان بوده است. دلیل دوم بحث امواج یا مخابرات است که ذهن خواننده به سمت امواج مخابراتی یا امواج دریا می‌رود که هر دو درست است.

نویسنده کتاب «حماسه امواج» با اشاره به اینکه عملیات والفجر ۸ یکی از عملیات‌های برجسته و افتخارات رزمندگان اسلام و مجموعه عملیات سپاه برای طراحی این عملیات بوده است، در رابطه با نقش مخابرات و اقدامات این رده در این عملیات گفت: ابزار تخصصی که مخابرات داشته در طی دفاع مقدس کفاف مقابله با تجهیزان به‌روز دشمن را که به آخرین ابزار و فناوری‌ها تجهیز شده بودند، نمی‌داد. بنابراین نقش ابتکار و ابداع مخابرات در اینجا برجسته می‌شود که استفاده بهینه از همان ابزار و تجهیزات موجود که ابزار معمولی و متداول و متعلق به گذشته بوده است، با نگهداری و با بهره‌برداری بهینه و ممزوج شدن ابتکارات و ابداعات و امدادهای الهی و عنایت خداوند و ائمه (ع) توانستند این بار سنگین را به دوش بکشند و سربلند و موفق از این صحنه بیرون بیایند.

وی افزود: یکی از این اقدامات تهیه راهکارهای ابتکاری برای نوع ارتباطات خاص این عملیات بوده است که در واقع عبور از رودخانه اروند است. ضد آب کردن بی‌سیم‌ها در شرایطی که ما هیچ امکانی در داخل کشور نداشتیم ازجمله این اقدامات است.

حبیبی افزود: اقدام مهم دیگر ایجاد ارتباط برای شب عملیات برای کمک به گرفتن سرپل از دشمن بوده است. نیروهای غواص ما در شب با آن وضعیت نامساعد آب‌وهوا از عرض رودخانه عبور کردند و موقعی که به ساحل دشمن رسیدند با اینکه دشمن با همه تجهیزات کاملاً مسلط بود از آنجا تماس گرفتند و رسیدن خود را اطلاع دادند.

وی در بیان دیگر اقداماتی که از ابتکارات مخابرات در عملیات والفجر ۸ بود، بیان کرد: ابتکار منحصربه‌فردی که می‌توان گفت این است که ما هیچ امکان کابل‌کشی دریایی در سال ۱۳۶۴ در سطح کشور نداشتیم و به‌واسطه تحریم‌ها هیچ امکانی هم از بیرون به ما داده نمی‌شد ولی بنا به ضرورتی که وجود داشت با یک ابتکار نیروهای مخابرات یک کابل‌کشی دریایی انجام دادند. یعنی یک کابل را با شرایط بسیار سختی از رودخانه اروند عبور دادند و با کابل، ارتباطات خطوط تلفن و سایر ارتباطات دیگر را به ساحل دشمن منتقل کردند و داخل شبه‌جزیره فاو بردند. علاوه بر آن ما امکانات ارتباطی گسترده دشمن را که در شبه‌جزیره فاو بود را برای استفاده هم‌زمان تغییر کاربری دادیم و بکار بردیم.

نویسنده کتاب «حماسه امواج» با بیان اینکه در عملیات والفجر ۸ بالاترین حد امنیت برقرار بوده است، اظهار کرد: در این عملیات، رعایت حداکثر میزان امنیت مخابرات قبل و حین عملیات انجام داده است که در کتاب روایت و گزارش شده است.